زندگنامه باباطاهر

باباطاهر همدانی معروف به بابا طاهر عریان، عارف، شاعر و دوبیتی‌سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری ایران و معاصر طغرل بیک سلجوقی بوده‌است. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده‌است.

بابا طاهر عریان همدانی بوده و مسلک درویشی و فروتنی او که شیوه عارفان است سبب شد تا وی گوشه  گیر گشته و گمنام زیسته و تفصیلی از زندگانی خود باقی نگذارد .

بابا طاهر از سخنگویان صاحبدل و دردمند بوده و نغمه هایی که شاهد سوز درونی است سروده و نیز رسالاتی به عربی و فارسی تالیف نموده است . از ان جمله مجموعه کلمات قصاری است به عربی که عقاید تصوف را در علم و معرفت  و ذکر و محبت در جملات کوتاه بیان میکند .

بیشتر شهرت بابا طاهر به واسطه دوبیتی های شیرین و موثر عارفانه اوست . از خصوصیات این رباعی ها آن است که با وزن معمول رباعی کمی فرق داشته و به زبان لری سروده شده اند . در تمامی دوبیتی ها باباطاهر از وحدت جهان و دورافتادگی انسان و از پریشانی و تنهایی و ناچیزی و بی چیزی خود یاد کرده و از هجران شکایت نموده و حس اشتیاق معنوی خو را نشان داده است

دو قطعه و چند غزل با گویش لری و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی و کتاب سرانجام از آثار دیگر اوست. کتاب سرانجام شامل دو بخش عقاید عرفا و صوفی و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است.

آرامگاه :

در شهر خرم‌آباد بنایی به نام «بقعه باباطاهر» وجود دارد که به اعتقاد برخی زادگاه بابا طاهر است. در مرکز شهر خرم آباد و در ضلع غربی قلعه فلک الافلاک و در کنار خانه قدیمی آخوند ابو مقبره باباطاهر قرار دارد. در گویش لری به «باو طاهر» معروف است اهالی شهر خرم آباد معتقدند این مقبره مربوط به بابا طاهر شاعر و عارف نامدار و سراینده دوبیتی‌های معروف لکی و لری است. سبک بنای مقبره ساده و متشکل از گنبد خانه‌ای با یک ورودی است. ساختمان اصلی آن هشت ضلعی است که چهار ضلع آن هر یک به ابعاد ۵/۲ متر و اضلاع فرعی آن هر یک ۷۰/۱ سانتیمتر است. ارتفاع گنبد تا کف ۶ متر است. محل قبر در داخل سردآبه بوده که بر روی سردآبه و کف بقعه قبری به ابعاد ۵۲ در ۱۰۰ در ۱۷۷ سانتیمتر است. بر روی قبر ضریحی چوبی به ابعاد ۱۲۷ در ۱۲۸ در ۱۹۸ وجود داشته که از بین رفته است. اطاق کوچکی به ابعاد ۵/۲ در ۵ متر به بدنه غربی بنا در دوره معاصر اضافه شده بود که به آن «قلندر خانه» می‌گفتند. این بنا احتمالا مربوط به دوره خوارزمشاهی و به شماره ۱۹۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خوشا آنانکه الله یارشان بی              بحمد و قل هو الله کارشان بی

خوشا آنانکه دایم در نمازند              بهشت جاودان بازارشان بی

دلم میل گل باغ ته دیره                     درون سینه‌ام داغ ته دیره

بشم آلاله زاران لاله چینم                  وینم آلاله هم داغ ته دیره

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم          به دریا بنگرم دریا ته وینم

بهر جا بنگرم کوه و در و دشت         نشان روی زیبای ته وینم

غمم غم بی و همراز دلم غم             غمم همصحبت و همراز و همدم

غمت مهله که مو تنها نشینم             مریزا بارک الله مرحبا غم

غم و درد مو از عطار واپرس          درازی شب از بیمار واپرس

خلایق هر یکی صد بار پرسند          تو که جان و دلی یکبار واپرس

 اباطاهر معروف به باباطاهر عریان، عارف، شاعر و دوبیتی‌سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری (سده ۱۱م) ایران و معاصر طغرل بیک سلجوقی بوده‌است. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده‌است.[۱][۲

برخی معتقدند ترانه ها یا دو بیتی‌های باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف و به لری سروده شده‌است.[۳][۴][۵] برخی محققان زبان وی را راژی و یا راجی و رازی دانسته‌اند که از گویش‌های قدیمی اهالی ری هستند.[۶][۷][۸] دو قطعه و چند غزل و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی و کتاب سرانجام از آثار دیگر اوست. کتاب سرانجام شامل دو بخش عقاید عرفا واز خاندان و تحصیلات و زندگی بابا طاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته راوندی در راحةالصدور، بابا طاهر در سال ۴۴۷ هجری با طغرل سلجوقی دیدار کرده و مورد احترام او نیز قرار گرفته‌است. در یکی از دوبیتی‌های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده‌است. او پس از ۸۵ سال زندگی وفات یافته‌است. آرامگاه وی در شمال شهر همدان در میدان بزرگی به نام وی قرار دارد. بنای مقبره بابا طاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده‌است. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده‌است. در دوران حکومت رضاخان پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری بدست آمد که دارای کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده‌است. این بنای تاریخی طی شمار ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده‌است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است. همچنین آرامگاه باباطاهر در خرم‌آباد به شماره ۱۹۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۰]

آرامگاه [ویرایش] صوفی و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است. پنج نمونه از رباعیات بابا طاهر

 مو آن رندم که نامم بی قلندر                  نه خون دیرم نه مون دیرم نه لنگر           

چو روز آیه بگردم گرد گیتی                  چو شو گرده به خشتی وانهم سر

ز دست دیده و دل هر دو فریاد                که هر چه دیده وینه دل کنه یاد

بسازم خنجری نیشش ز پولاد                  زنم بر دیده تا دل گرده آزاد

خداوندا که بوشم با که بوشم                   مژه پر اشک خونین تا که بوشم

همم کز در برانن سو ته آیم                    تو کم از در برانی واکه بوشم

هزارت دل بغارت برده ویشه                  هزارانت جگر خون کرده ویشه

هزاران داغ ویش از ویشم اشمر              هنی نشمرده از اشمرده ویشه

چه خوش بی مهربونی هر دوسر بی                      که یک سر مهربونی دردسر بی

اگر مجنون دل شوریده ای داشت              دل لیلی از او شوریده تر ب

باباطاهر شاعر ایرانی به اعتقاد مردم لرستان، لر و از اهالی خرم‌آباد بوده‌است. باباطاهر را در گویش لری بّاوطاهِر تلفظ می‌کنند.در آثار و دوبیتی‌های این شاعر ایرانی از برخی کلمات و اصطلاحات لری استفاده شده‌است و این دلیلی است که مردم لرستان این شاعر را اهل استان خود می‌دانند.